Het is een bekend fenomeen: sinds de opkomst van de TomTom kennen we de weg niet meer. We verlaten ons op de technologie en verleren hoe het zonder moet. Apparaten moeten tegenwoordig slim zijn (of ‘smart’ zoals de anglowane wereld dat noemt). Dat is natuurlijk allemaal prachtig, maar aan al dat slimme gedoe zitten wel wat enge kantjes. Kantjes die niet ons niet alleen dommer maken, maar die ook effect hebben op onze handelingsvrijheid, die niet langer gestuurd worden door ons eigen brein, hoe imperfect en ‘gepredestineerd’ ook, maar door door anderen bedachte technologie. In een stuk in de Wall Street Journal vraagt Jevgeni Morozov de lezer of slim niet dom maakt. Slimme vorken kunnen ons vertellen of we te snel eten en ‘slimme’ auto’s maken zelfs het besturen overbodig. Hoe lang duurt het dan dat we die slimme technologie niet meer zien als handig hulpmiddel, bijvoorbeeld bij het inparkeren, maar als een stuk technologie waar we niet langer meer buiten kunnen? Kijk maar eens hoe ontregeld mensen raken als ze even niet van hun slimtel (meestal ‘smartphone’ genoemd) gebruik kunnen maken of als de computer het laat afweten. Google-topman zei in 2010 tegen een Australisch nieuwsprogramma, dat wereld helemaal stuk is. In Googles visie is die wereldse imperfectie te helen met behulp van technologie. Slimme technologie, natuurlijk.
Nou is het zelden zo dat technologie alle problemen oplost (meestal komen er nieuwe voor in de plaats), maar daar wil ik het niet over hebben. Die slimme technologie zal steeds dieper in onze privesfeer ingrijpen, waarbij we gedwongen worden dingen te doen die niet in ons belang zijn. Een simpel voorbeeld is de koopdwang die uitgaat van al die leuke appjes op je slimtel, die je vertellen dat je in de buurt van een van je favoriete restaurants bent of dat je nog maar 100 m van een Apple Store bent verwijderd. Morozow geeft het voorbeeld van verzekeringsmaatschappijen die klanten de gelegenheid geven hun rijgedrag te laten controleren via allerlei bijdehante technologie. Hoe lang zal het nog duren voordat de verzekering zo’n controlesysteem verplicht stelt? Iets soortgelijks doet zich voor bij de gentechnologie. Prachtig dat we voor een ‘habbekrats’ nu ons DNA kunnen ‘lezen’, maar voor ziektekostenverzekeraars is die informatie natuurlijk een ‘goudmijn’. ‘Aanleg’ voor borstkanker?, dan kost je dat extra premie.
In Nederland wordt als het over gevaren voor de privésfeer gaat door veel mensen altijd gezegd dat ze niks te verbergen hebben (en dus ook niets te vrezen) als er overal allerlei gegevens (relatief) makkelijk zijn te bekijken, maar aan die uitspraak kan niet al te veel denkwerk aan vooraf zijn gegaan. En denkwerk, nu word ik een tikje dramatisch, is iets dat ons door de technologie dreigt te worden afgenomen.; een zogenaamd slimme technologie bedacht door mensen (hoe lang nog?) die niet dezelfde belangen hebben als wij. “Echt slimme technologieën herinneren ons er aan dat we geen automaten zijn die systemen helpen bij het stellen en beantwoorden van vragen.” Hij denkt zelfs dat als ontwerpers van ‘slimme’ technologie daar niet bij stilstaan, die in de ‘slimme afvalbak’ terecht zullen komen (Google op ‘SmartBin’ om te zien wat dat is). Ik waag het te betwijfelen.
